ROZWINIĘCIE WYDARZEŃ

Jednak wy­darzenia rozwijają się wbrew tak skrupulatnie- zaprogramowanej inercji oczekiwania. Dalsze losy Bertona to zwalczanie się drobnego oszusta (ale i artysty, w pewnym stopniu — dziecka, w którego duszy przetrwały jakieś iskry naiwności i talentu) z osobowością podję­tej roli. Poznając wszystkie drogi piekła, nalo­ty powietrzne, oczekiwanie śmierci, poddając się uszlachetniającemu wpływowi granej przez siebie postaci, przybraną maskę przekształca on w żywą postać, staje się generałem Della Rovere. Owa zadziwiająca transformacja zacho­dzi na oczach oszołomionego widza w sposób bezwzględnie przekonywający. Bohater dobro­wolnie idzie na śmierć, umiera, nie wydawszy nikogo z działaczy podziemia, którzy już ujaw­nili się przed mim, pisze przedśmiertny list do cudzej żony i do cudzego syna — przyswoi­wszy sobie nawet arystokratyczne przesądy swojego alter ego — pod lufami ss-mańskich karabinów maszynowych wiwatuje na cześć Włoch i króla.